Ministria e Bujqësisë ka hartuar dhe hedhur për konsultim publik një projektligj të ri “Për kontrollet zyrtare”, drafti i përgatitur mbi bazën e direktivave europiane, përcakton në detaje se si do të kryhen kontrollet, kush do të mbajë përgjegjësi, cilat institucione janë autoritetet kompetente dhe mbi të gjitha, si do të financohen këto procese. Sigurisht që nuk marë përsipër të bëj oponencën e projektligjit por nëpërmjet këtij shkrimi duke pasur si referencë legjislacionin europian tentoj të informoj çdo qytetar i cili në fakt ka nevojë të njihet sadopak lidhur me fenomene te përditshme që kanë të bëjnë me sigurine agro-ushqimore, dhe kryesisht mashtrimin në këtë fushë.
Legjislacioni i BE-së nuk jep një përkufizim të “mashtrimit” në zinxhirin agro-ushqimor.Rregullorja e Komisionit (BE) 2019/1715 përcakton një ‘njoftim mashtrimi’ në i RASFF dhe kështu tregon elementët kryesorë që duhen marrë në konsideratë.
Në këtë drejtim, mashtrimi agro-ushqimor është “një mospërputhje në lidhje me çdo veprim të dyshuar të qëllimshëm nga bizneset ose individët, me qëllim mashtrimin e blerësve dhe përfitimin e avantazhit të padrejtë prej tyre, në shkelje të rregullave të përmendura në Nenin 1(2) të Rregullores (BE) 2017/625”.
Duke marrë parasysh që Neni 1(2) e zgjeron fushëveprimin e kontrolleve zyrtare në të gjithë zinxhirin agro-ushqimor, ky përkufizim zbatohet përtej mashtrimit që lidhet me ushqimin dhe kështu mbulon edhe kategori të tjera të produkteve, të tilla si shëndeti i bimëve, shëndeti i kafshëve dhe ushqimi për kafshët.
Për të dalluar nëse një rast duhet të konsiderohet “mospërputhje” apo “dyshim për mashtrim” referohen katër kritere kryesore operative – për këtë, duhet të përmbushen të katër kriteret.

Këto kushte korrespondojnë me rregullat që janë aktualisht në fuqi në Shtetet Anëtare për të raportuar mashtrimet:

• Shkelje e rregullave të BE-së:  Një shkelje e një ose më shumë rregullave të përcaktuara në legjislacionin e BE-së për zinxhirin agro-ushqimor, siç përmendet në nenin 1(2) të Rregullores (BE) 2017/625.
• Mashtrimi i klientëve:  Një formë mashtrimi e klientëve/konsumatorëve (për shembull: ndryshim ngjyre ose etiketa të ndryshuara, të cilat fshehin cilësinë e vërtetë ose, në rastet më të këqija, edhe natyrën e një produkti). Për më tepër, elementi mashtrues mund të vijë edhe si një rrezik për shëndetin publik pasi disa nga vetitë e vërteta të produktit janë të fshehura (për shembull, në rastin e alergjenëve të padeklaruar).
• Avantazhi i padrejtë: akti mashtrues sjell një formë të avantazhit ekonomik të drejtpërdrejtë ose të tërthortë për kryesin e veprës penale.
• Qëllimi:  Verifikohet kur një numër faktorësh japin baza të forta për të treguar se disa mospërputhje nuk janë aksidentale, siç është zëvendësimi i qëllimshëm i një përbërësi me cilësi të lartë me një me cilësi më të ulët, në vend të një kontaminimi aksidental për shkak të procesit të prodhimit.
  Mashtrimi prek bizneset dhe konsumatorët. Këto shkelje të qëllimshme të legjislacionit të BE-së për zinxhirin agro-ushqimor mund të pengojnë funksionimin e Tregut të Përbashkët të BE-së dhe gjithashtu mund të përbëjnë një rrezik për shëndetin e njerëzve, kafshëve ose bimëve, për mirëqenien e kafshëve ose për mjedisin. 
  Praktikat mashtruese mund të ndodhin në çdo fazë të prodhimit, përpunimit dhe tregtisë dhe blerësi që është viktimë mund të jetë konsumatori përfundimtar, si dhe një operator biznesi.

Po cilat janë kategoritë e mashtrimit të cila duhet të merren në konsideratë nga autoritetet kompetente?
-Falsifikimi dhe manipulimi i produktit;
Shtimi i një substance ose elementi të huaj ose me cilësi më të ulët; duke zëvendësuar një substancë ose element më të vlefshëm me përbërës më pak të vlefshëm ose inertë, në mënyrë që ato të mos përputhen më me pretendimet e nënkuptuara ose të qarta që lidhen me produktin agro-ushqimor.

Zëvendësimi:
-Hollimi:
-Heqja:
-Përmirësimi dhe fshehja e pamiratuar/e padeklaruar
-Trajtimi, procesi ose produkti i pamiratuar/e padeklaruar
-Shkelja e të Drejtës së Pronësisë Intelektuale, duke përfshirë çdo aspekt të produktit të vërtetë agro-ushqimor
ose paketimit që replikohet, për shembull procesi i kopjimit të emrit të markës, konceptit të paketimit
ose metodës së përpunimit për përfitim ekonomik.
-Falsifikimi i Dokumenteve
Procesi i krijimit, përshtatjes, ndryshimit, keqinterpretimit ose imitimit të dokumenteve të tilla si certifikata, pasaporta, raporte testimi analitik, deklarata përputhshmërie dhe dokumente të tjera identifikimi,
administrative.
-Aktivitete të tregut gri
Prodhimi, vjedhja dhe devijimi që përfshijnë kanale të paautorizuara shitjeje për produktet agro-ushqimore
(çështje të gjurmueshmërisë).
-Përshkrim i gabuar/etiketim i gabuar/markim i gabuar
Vendosja e pretendimeve të rreme ose shtrembërimi i informacionit në etiketë/paketim).
-Data e skadimit/prodhimit
-Pretendime ushqyese/shëndetësore
-Pretendime gjeografike
-Kushtet e cilësisë
-Sasia (pesha dhe vëllimi)

Po si është i rregulluar mashtrimi në fushën e agro-ushqimit në vendin tonë?
Në Shqipëri, mashtrimi në fushën e ushqimit dhe agro-ushqimit trajtohet në disa ligje themelore: Ligji nr. 9863/2008 “Për ushqimin” – parashikon ndalimin e mashtrimit në etiketim, prezantim dhe reklamim të ushqimeve.Ligji nr. 10433/2011 “Për inspektimin e ushqimit dhe mbrojtjen e konsumatorit” – sanksionon kontrollet zyrtare dhe përgjegjësinë e autoriteteve për identifikimin e mashtrimeve dhe praktikave të gabuara tregtare. Kodi Penal (neni 288/a, 288/b) – parashikon vepra penale për prodhimin dhe tregtimin e ushqimeve të rrezikshme ose mashtruese. Ligji nr. 9902/2008 “Për mbrojtjen e konsumatorëve” – ndalon praktikat mashtruese tregtare, përfshirë mashtrimin për origjinën, cilësinë apo përbërjen e ushqimit. Në praktikë, organet kompetente të cilat kryejnë kontrolle zyrtare dhe raportojnë shkeljet janë Autoriteti Kombëtar i Ushqimit (AKU), shërbimet veterinare dhe fitosanitare.
Por cfare përcakton kuadri europian – IMSOC Regulation (EU) 2019/1715?
Kjo rregullore përcakton funksionimin e Sistemit të Menaxhimit të Informacionit për Kontrollet Zyrtare (IMSOC), i cili bashkon dhe harmonizon:RASFF – sistemi i paralajmërimit të shpejtë për ushqimet dhe ushqimin për kafshë;
-TRACES – sistemi për gjurmueshmërinë e kafshëve dhe produkteve;
-ADIS – sistemi për sëmundjet e kafshëve;
-e-certification – shkëmbimi elektronik i certifikatave të sigurisë ushqimore. Kjo rregullore vendos rregulla të detajuara për raportimin e mashtrimeve dhe rreziqeve në kohë reale; shkëmbimin e informacionit ndërmjet autoriteteve kombëtare të BE-së dhe Komisionit Europian; gjurmueshmërinë e plotë të produkteve agro-ushqimore nga origjina deri te konsumatori.

Sigurisht që vëndi ynë ka një kuadër ligjor që ndalon mashtrimin dhe parashikon masa administrative dhe penale, por mbetet më shumë i fokusuar në mekanizma të fragmentuar raportimi që humbet gjurmueshmërinë, për të cilën jo në pak raste evidentohet nga Raportet e Kontrollit të Lartë të Shtetit:

(https://www.klsh.org.al/2021/page/, https://www.klsh.org.al/raport-perfundimtar-auditimi-per-zbatimin-e-rekomandimeve-te-lena-ne-auditimet-e-vitit-2021-ne-drejtorine-rajonale-te-autoritetit-kombetar-te-ushqimit-tirane/;
https://www.klsh.org.al/raport-perfundimtar-i-auditimit-tematik-te-ushtruar-ne-drejtorine-e-pergjithshme-te-autoritetit-kombetar-te-ushqimit/) dhe vihet theksi se ka reagim te vonuar, gjurmueshmëri të ulët dhe mungesë transparence me konsumatorët nga autoritetet kompetente, dhe anashkalim të situatave emergjente dhe që rezikojnë shëndetin e qytetarëve shqiptarë.
Duke parë rregullat e mësipërme të BE-së, qartësisht ky i fundit përmes IMSOC-së krijon një platformë të integruar europiane që siguron transparencë, gjurmueshmëri dhe reagim të shpejtë ndaj mashtrimeve dhe krizave ushqimore, gjë që sot tek ne akoma nuk është kjo platformë, duke qenë se Shqipëria është në proces përafrimi ligjor me BE-në duhet të shpresojmë të lidhemi gradualisht me IMSOC përmes AKU-së, por duhet se pari të kishim një sistem kombëtar të integruar në të njëjtin nivel të ndërlidhjes dhe raportimit elektronik për të qenë pjesë e IMSOC-së e cila do te na jepte më shumë siguri ushqimore, gjurmueshmëri dhe shpejtësi në reagim.
Legjislacioni shqiptar parashikon ndalimin dhe ndëshkimin e mashtrimit ushqimor, por funksionon mbi bazë kontrollesh dhe masash të shpërndara në disa ligje dhe institucione dhe për t’u përafruar me BE-në, Shqipëria duhet të zhvillojë më tej kapacitetet digjitale dhe të lidhet me platformat IMSOC, duke kaluar nga një model inspektimi fragmentar në një model raportimi dhe kontrolli të unifikuar.
Në BE, mashtrimi agro-ushqimor nuk është vetëm çështje penale, por lidhet me mekanizma gjurmueshmërie dhe raportimi ndër-shtetëror. Sanksionet lihen në kompetencë të shteteve anëtare, por theksi është te shpejtësia e zbulimit dhe transparenca, përmes RASFF, TRACES dhe sistemeve të tjera të IMSOC-së.
Shqipëria ende nuk ka të njëjtin nivel bashkërendimi elektronik dhe raportimi të menjëhershëm si BE dhe, të gjitha këto, cenojnë sigurinë ushqimore të qytetarit shqiptar.

Nga Marigo Posio