Me maska, zhurmë dhe role simbolike, tradita shekullore shndërron fshatrat ukrainase në skena të kaosit të organizuar dhe pastrimit shpirtëror
Çdo dimër, në jugperëndim të Ukrainës, fshatra të tëra shndërrohen në një shpërthim ngjyrash, tingujsh dhe lëvizjesh, ku kufiri mes reales dhe simbolikes humbet. Burra, djem dhe herë pas here fëmijë veshin kostume që përfaqësojnë njerëz, kafshë apo qenie të botës tjetër, duke kaluar nga shtëpia në shtëpi me këngë, valle, instrumente muzikore dhe zhurmë të qëllimshme.
Ky ritual quhet Malanka dhe është një traditë e lashtë para-kristiane që shënon hyrjen në Vitin e Ri sipas kalendarit të vjetër Julian. Dikur e festuar më 13 dhe 14 janar, Malanka sot nis më 31 dhjetor, pas reformave kalendarike që kanë përafruar festat fetare dhe popullore me kalendarin e ri Julian.
Sipas studiuesve të folklorit ukrainas, Malanka ka një kuptim të thellë mbrojtës. Figura që përfaqësojnë vdekjen, djallin apo shpirtra të këqij lejohen simbolikisht të hyjnë në shtëpi vetëm për një natë, me bindjen se pasi të dëbohen me zhurmë, muzikë dhe lojë, nuk do të kthehen më gjatë vitit që vjen. Zhurma, të bërtiturat dhe muzika nuk janë rastësore, por shërbejnë si mjete për të larguar çdo energji të papastër.
Tradita ka mbijetuar censurën sovjetike, krizave ekonomike dhe edhe izolimit gjatë pandemisë, me banorët që e konsiderojnë Malankën jo thjesht festë, por pjesë të identitetit të tyre. Në disa fshatra, si Krasnoilsk në rajonin e Chernivtsit, festa shihet si diçka që është në gjak dhe nuk mund të ndalet.
Personazhet e Malankës ndryshojnë nga fshati në fshat, por disa figura janë të përhershme. Malanka vetë përfaqësohet zakonisht nga një burrë i veshur si grua me këmishë tradicionale të qëndisur, fund të mbështjellë dhe shami në kokë, ndërsa përkrah saj shfaqet Vasyl, figura mashkullore me veshje tradicionale malësore. Gratë rrallë marrin role të maskuara, ndërsa burrat interpretojnë edhe personazhe femërore.
Në kortezh përfshihen edhe figura satirike dhe provokuese si Roma me rroba të grisura dhe fytyrë të nxirë, dhia lozonjare që përpiqet të prishë rendin, tregtari hebre që mbledh dhurata, si dhe personazhe të tjerë si plaku, mjeku, ushtari, ariu apo djalli. Në versionet më moderne, maskat e politikanëve dhe figurave publike janë pjesë e festës, duke e kthyer Malankën në një akt rebelimi simbolik ndaj autoritetit.
Kostumet nuk janë të rastësishme. Përgatitjet nisin javë përpara, me punë artizanale të detajuar ku çdo maskë dhe veshje krijohet me dorë. Çdo detaj ka rëndësi për të gjallëruar personazhin dhe për të ruajtur trashëgiminë kulturore.
Grupet e maskuar trokasin nëpër shtëpi, këndojnë, bëjnë shaka dhe luajnë skena spontane. Vizitat e tyre kanë për qëllim pastrimin simbolik të shtëpisë nga e keqja e akumuluar gjatë vitit. Banorët i shpërblejnë me ushqime, pije apo para, përpara se grupi të vazhdojë rrugën nëpër fshat.
Në disa zona, Malanka është shndërruar edhe në atraksion turistik. Banorët krijojnë postblloqe simbolike për turistët, të veshur si roje kufitare apo agjentë sigurie, duke mbledhur kontribute që përdoren më pas për festën e përbashkët të fshatit.
Malanka nuk duhet ngatërruar me Vertep, traditën e Krishtlindjes në Ukrainë, e cila fokusohet në tregimet biblike. Malanka është një festë popullore e Vitit të Ri, e mbushur me satirë, rit dhe rinovim sezonal.
Parashikimi i fatit është gjithashtu pjesë e rëndësishme e kësaj nate. Vajzat përdorin degë qershie, lugë apo tingujt e largët për të parashikuar dashurinë dhe të ardhmen, ndërsa kryefamiljarët përdorin qepë dhe kripë për të parashikuar motin e vitit të ardhshëm.
Mëngjesi pas Malankës, i njohur si Dita e Shën Vasylit, shënohet nga një ritual tjetër, ku djemtë shpërndajnë fara gruri nëpër shtëpi, duke bekuar shëndetin, bollëkun dhe mbarësinë.
Për shumë ukrainas, Malanka mbetet një formë e çlirimit kolektiv. Një hapësirë ku frikërat, tensionet dhe përjetimet e vitit të kaluar shndërrohen në lojë publike, duke i dhënë komunitetit forcë për të hyrë në Vitin e Ri me shpresë dhe energji të re.
About the Author
