Enver Hoxha mbetet një figurë dyzuar në kujtesën shqiptare: udhëheqës që ngriti shtetin social dhe industrializimin bazë, por edhe autor i një regjimi represiv që e mbylli vendin dhe shkurtoi liritë. Për ta kuptuar plotësisht, duhen parë të dy faqet e së njëjtës monedhë.
Më 16 tetor përkujtohet lindja e Enver Hoxhës, figurës që drejtoi Shqipërinë për më shumë se katër dekada dhe që mbetet ende sot një nga personazhet më të debatuara të historisë moderne shqiptare. I lindur në qytetin e gurëve, në Gjirokastër, Hoxha do të shndërrohej në njeriun që do të përcaktonte rrjedhën politike, shoqërore dhe ideologjike të vendit për pothuajse gjysmën e shekullit XX.
Shqipëria doli e rrënuar nga Lufta e Dytë Botërore. Nën drejtimin e tij u ngrit një aparaturë shtetërore funksionale, me shkolla dhe spitale, u zhduk analfabetizmi dhe u krijua një bazë industriale e bujqësore moderne për kohën. Këto ishin investime afatgjata që ndryshuan strukturën shoqërore, përfshinë gratë në punë e arsim dhe krijuan një ide të barazisë sociale.
Por ky shtet u mbështet mbi një kontroll të hekurt. Pluralizmi u zëvendësua nga partia-shtet, kundërshtia u barazua me armiqësi, ndërsa internimet, dënimet politike dhe censura u bënë pjesë e përditshmërisë. Siguria kolektive u ble shpesh me çmimin e frikës individuale.
Në politikën e jashtme, Hoxha ndërtoi një identitet të pavarur: u distancua nga Jugosllavia, u rreshtua me Bashkimin Sovjetik, pastaj me Kinën dhe në fund u nda edhe prej tyre, duke e artikuluar sovranitetin si parim absolut. Qëndrime si dënimi i pushtimit të Çekosllovakisë apo tërheqja nga Traktati i Varshavës i dhanë Tiranës një profil të veçantë.
Ana tjetër e kësaj pavarësie ishte izolimi: shkëputja nga teknologjitë, kreditë dhe tregjet ndërkombëtare, mungesa e aleatëve strategjikë dhe një ekonomi e brishtë që u përball me mungesa kronike. Retorika e vetëmbështetjes u kthye në vetmi.
Modeli i barazisë së detyruar uli diferencat e mëdha dhe garantoi shërbime bazë kudo. Por kufizoi nxitjen individuale, frenoi inovacionin dhe u përplas me realitetin e një ekonomie të centralizuar me eficiencë të ulët. Disiplina kolektive solli rend dhe parashikueshmëri, por pak liri për të zgjedhur.
Promovimi i leximit, artit realist, trashëgimisë dhe luftës kundër alfabetizimit masiv ishte i dukshëm. Por korniza ideologjike kufizoi eksperimentimin, imponoi rregulla të ngurta dhe i bëri artistët të ecin mbi telin mes krijimtarisë dhe vijës zyrtare.
Për ta përkujtuar me objektivizëm, Enver Hoxha duhet parë siç ishte: një figurë e dyzuar që ngriti strukturat bazë të shtetit modern shqiptar, por i ndërtoi mbi një themel autoritar që i kushtoi shtrenjtë shoqërisë. Kjo dritëhije është thelbi i epokës së tij dhe mësimi ynë për të ardhmen.
Ndërroi jetë më 11 prill 1985, duke lënë pas një trashëgimi të ndërlikuar. Për disa, ai mbetet udhëheqësi që i dha dinjitet dhe pavarësi një kombi të vogël në kufijtë e Ballkanit; për të tjerë, simboli i një kohe të errët, që kufizoi lirinë dhe zhvillimin e individit.
Sot, emri i tij është pjesë e kujtesës së përbashkët kombëtare, një kujtesë që kërkon të analizohet pa pasione, me drejtësi historike dhe me ndershmërinë e një reflektimi të thellë. Sepse përtej çdo vlerësimi, Enver Hoxha mbetet një figurë që shënoi një epokë të tërë, një epokë që ndryshoi rrënjësisht fatin e Shqipërisë dhe që vazhdon të ndikojë në mënyrën se si shqiptarët e shohin të kaluarën dhe të ardhmen e tyre.
Në përfundim, Enver Hoxha mbetet ai që historia e bën të jetë: një figurë që nuk mund të harrohet.
About the Author
