Një nga frazat më të paharrueshëm të historisë së kinemasë, “Kam shkuar në shtrat herët”, i shqiptuar nga Robert De Niro në filmin legjendar C’era una volta in America, vazhdon të mbetet një enigmë e vërtetë letrare dhe kinematografike. Prej më shumë se 40 vitesh, studiues dhe adhurues të Sergio Leone kërkojnë të zbulojnë autorin e kësaj fraze që, sipas shumë kritikëve, është më e bukura që është shkruar ndonjëherë për kinemanë italiane.
Në film, De Niro, në rolin e Noodles, kthehet pas 30 vitesh në New York. Kur shoku i vjetër e pyet se çfarë ka bërë gjatë gjithë atyre viteve, ai përgjigjet me një heshtje të shkurtër e më pas thotë: “Kam shkuar në shtrat herët.” Një përgjigje e thjeshtë, por që mbart një ngarkesë të jashtëzakonshme nostalgjie, pendese dhe filozofie për kohën e humbur.
Por kush e shkroi vërtet këtë fjali? Disa burime ia atribuojnë Enrico Mediolit, një nga skenaristët e filmit, ndërsa të tjerë mendojnë se frymëzimi vjen nga Marcel Proust dhe rreshti i parë i romanit Në kërkim të kohës së humbur: “Për një kohë të gjatë, kam shkuar në shtrat herët.” Një paralele që duket shumë më tepër se rastësi, sidomos duke parë temën e kujtesës dhe kalimit të kohës që përshkon të dy veprat.
Ka edhe një tjetër pistë intriguese: ajo e Sergio Leone dhe bashkëpunëtorëve të tij nga “Per qualche dollaro in più”, ku Clint Eastwood thotë diçka të ngjashme: “Kur duhet të qëlloj, në mbrëmje shkoj në shtrat herët. Një detaj që e ngre më tej misterin: ndoshta fraza ka kaluar nga një skenar në tjetrin, duke u bërë një lloj “fantazme” krijuese që askush s’e zotëron plotësisht.
Në dokumentarin Sergio Leone :The Way I See Things, skenaristi Piero De Bernardi pranon: “Askush nuk e di kush e ka shkruar vërtet atë batutë. Ishte aty, në letër. E thjeshtë, e përkryer dhe askush nuk e mori kurrë autorësinë.”
Një fjali, një mister dhe ndoshta një nga momentet më poetike që kinemaja ka dhuruar ndonjëherë. Dhe siç ndodh me artin e madh, ndoshta bukuria e saj qëndron pikërisht në këtë mister të pazgjidhur.
About the Author
