Ekzaminimet e varreve masive, rritja e nostalgjisë tek të rinjtë dhe tensionet politike po rikthejnë në qendër të vëmendjes trashëgiminë e regjimit
Pesë dekada pas përfundimit të diktaturës së Francisco Francos, Spanja po përballet sërish me një të kaluar që nuk është shëruar kurrë plotësisht. Gjatë kësaj vere, familja Roldan mori telefonatën që kishte pritur prej më shumë se 80 vitesh: mbetjet e Fermín Roldan Garcías, të vrarë nga skuadrat e vdekjes gjatë Luftës Civile Spanjolle, u gjetën në një humnerë pranë fshatit Víznar, në provincën e Granadës. Ai ishte një nga dhjetëra mijëra viktimat e periudhës 1936–1975.
Ekzaminimet arkeologjike vazhdojnë në qindra zona të vendit, ku sipas vlerësimeve gjenden rreth 6,000 varre masive ende të paçelura. Procesi, i vonuar për dekada për shkak të mungesës së fondeve dhe pengesave politike, është intensifikuar së fundmi, ndërsa familjet kërkojnë drejtësi dhe një mbyllje të vonuar. Arkeologët raportojnë se gjatë gërmimeve janë identifikuar viktima të të gjitha moshave, madje edhe fëmijë.
Por ndërsa Spanja përpiqet të shërojë plagët e brezave të vjetër, një fenomen i ri po ngjall shqetësim: nostalgjia në rritje për diktaturën mes të rinjve. Sipas sondazheve të fundit, rreth 20 për qind e qytetarëve të moshës 18–24 vjeç e konsiderojnë periudhën e Francos si të mirë ose shumë të mirë. Mësuesit në shkolla denoncojnë ndikimin e fortë të përmbajtjeve në rrjetet sociale, të cilat shpesh idealizojnë të kaluarën dhe minimizojnë brutalitetin e regjimit.
Fenomeni lidhet edhe me ngritjen e partisë së ekstremit të djathtë Vox, e cila ka shfrytëzuar narrativat nostalgjike për të fituar terren politik. Platforma e saj shpesh relativizon krimet e diktaturës, duke i paraqitur vitet pas luftës si një epokë stabiliteti, paqartësisht larg realitetit të qindra-mijëra viktimave të ekzekutuara, burgosura ose të zhdukura.
Ekspertët paralajmërojnë se rritja e këtij lloj diskursi ushqehet nga mungesa historike e një potere të fortë të dënimit publik ndaj Francos. Regjimi nuk u rrëzua kurrë nga një revolucion, por mori fund me vdekjen e tij në vitin 1975, duke lejuar që një pjesë e trashëgimisë së tij të mbijetojë brenda strukturave të shoqërisë dhe politikës.
Në këtë klimë të polarizuar, eksumimet e varreve masive janë bërë simbol i përballjes me të kaluarën. Profesionistë të fushës, si antropologu Jose Francisco Muñoz Molina dhe arkeologu Francisco Carrión, tregojnë se puna e tyre nuk është vetëm shkencore, por edhe emocionuese. Çdo trup i gjetur është një jetë e rikthyer tek familja, një histori e nxjerrë nga heshtja, një plagë kolektive që përpiqet të mbyllet.
Shumë prej këtyre familjeve kanë pritur më shumë se tetë dekada për të marrë pak qetësi. Disa prej atyre që sot marrin eshtrat e të afërmve janë 90-vjeçarë që, pavarësisht sëmundjeve, arrijnë të rikthejnë për një çast qartësinë e mendjes kur përballen me kutinë që mban mbetjet e të dashurit të tyre.
Ndërkohë, vendi vazhdon të debatojë se si duhet ruajtur kujtesa historike në një gjeneratë të bombarduar me informacion të shkurtër, të fragmentuar dhe shpesh të manipuluar. Nga njëra anë, brezi i vjetër vazhdon luftën për drejtësi dhe njohje të krimeve të së kaluarës; nga ana tjetër, brezi i ri përballet me tundimin e një versioni të thjeshtuar dhe të rrejshëm të historisë.
Teksa Spanja shënon 50 vjet nga fundi i diktaturës, vendi gjendet përballë një pyetje të madhe: a po arrin më në fund të pajtohet me të shkuarën, apo po rrezikon të humbasë betejën e kujtesës?
About the Author
